2018
Wernisaż wystawy „Haft Krzyżykowy Górali z Beskidu Śląskiego” w Gminnym Ośrodku Kultury w Istebnej
Czym byłby strój istebniański, gdyby nie piękne w swojej prostocie „lymieczki” , „lymce”„znaćki”, czy „zoniedrza”? Straciłby cały urok i charakter! Górale i góralki nie potrzebowali do ozdoby drogocennych kruszców, bo surowe piękno stroju zdobił pradawny wołoski haft wymagający prawdziwie „złotych rąk”, jubilerskiej precyzji i cierpliwości. Jego wykonawczynie były przez lata anonimowe, a o ich kunszcie świadczyły tylko ich misterne dzieła. Pozostawały „w tle” – bo przecież właśnie wyszywanie tła stanowi istotę beskidzkiego wyszywania. Kamieniem milowym w zmianie tego stanu rzeczy był projekt „Dokumentacja i popularyzacja archaicznego haftu krzyżykowego górali śląskich”, zrealizowany przez Muzeum Beskidzkie w Wiśle . Teraz beskidzkie hafciarki zyskały głos, a ich historia pisana nicią na płótnie doczekała się spisania.
22 listopada 2018 roku w Gminnym Ośrodku Kultury w Istebnej miał miejsce wernisaż przepięknej wystawy „Haft Krzyżykowy Górali z Beskidu Śląskiego”. Wszystkich serdecznie powitała Dyrektor Gminnego Ośrodka Kultury w Istebnej Elżbieta Legierska – Niewiadomska. Następnie głos zabrała Dyrektor Muzeum Beskidzkiego w Wiśle Małgorzata Kiereś. Podzieliła się refleksją o beskidzkim hafcie, jego doniosłej roli w naszej kulturze i drodze, jaką pokonał, by trafić na góralskie zoniedrza czy kabotki. Opowiedziała o swoim ciekawym odkryciu, gdy w Muzeum w Heraklionie odnalazła ekspozycję haftów podobnych do tych „naszych”. W końcu źródeł tej techniki dopatrywać się należy właśnie w starożytnej Grecji – stolicy harmonijnego piękna. Podkreśliła jednak, że to inwencja góralek zainspirowanych światem przyrody nadała tej technice znamiona artyzmu, skąd mnogość wzorów takich jak choćby „wilczi łapy, maryjónek, skrzidełka czy jastrzómb”. Podkreśliła jak ważne jest to, by odróżnić prawdziwie tradycyjne hafty od wzorów z „Przyjaciółki” , czy innych czasopism dla kobiet.
Następnie głos oddano etnologowi Muzeum Magdalenie Łacek z Jaworzynki – która była koordynatorką i realizatorką projektu. Magdalena Łacek sama jest znakomitą hafciarką, a zarazem wnikliwym badaczem historii i tajników haftu. Ona to podjęła się badań nad haftem w Trójwsi Beskidzkiej. Przeprowadziła wielogodzinne rozmowy z hafciarkami, które w zaciszach swoich domów pokazały jej swoje „pytle”, wyszycia oraz opowiedziały o swojej historii pisanej „jegłą na płótnie”. Efektem projektu jest przepięknie wydany katalog „Wyszywanie krzyżykiem – szkic o archaicznym hafcie i jego twórczyniach” autorstwa Magdaleny Łacek i Małgorzaty Kiereś. Ważnym elementem projektu były także warsztaty prowadzone przez Weronikę Łacek z Jaworzynki w starej szkole „U Niedźwiedzia”.
Serdeczne gratulacje dla autorek publikacji złożyła Wójt Gminy Istebna Łucja Michałek. Podkreśliła, że haft regionalny to bogactwo regionalne, które wzbudza zachwyt i zwraca uwagę odwiedzających nas gości. Zadeklarowała, że jako Wójt Gminy Istebna zrobi wszystko, by to dziedzictwo było znane i jak najszerzej promowane.
Po przedstawieniu treści folderu przystąpiono do podziwiania przepięknej wystawy, na którą składały się archiwalne zdjęcia i wzorniki, elementy stroju i pytle. Pochodzą one ze zbiorów: Marii Motyka, Zofii Dragon, Teresy Motyka, Anny Kąkol, Marii Czepczor, Anny Stańko, Anny Heczko, Ewy Cieślar, Weroniki Łacek, Magdaleny Łacek, Anny Bojko, Heleny Sikory, Zuzanny Jancz, Jadwigi Juroszek oraz ze zbiorów Muzeum Śląska Cieszyńskiego w Cieszynie, Muzeum Beskidzkiego w Wiśle i Muzeum na Grapie w Jaworzynce. Wystawę wzbogacają też artystyczne fotografie górali w strojach zdobionych haftem. Te przepiękne zdjęcia oddające piękno górali w ich odświętnych strojach wykonała Barbara Dobija.
Podczas wernisażu przygrywała kapela „Jetelinka” Moniki – Wałach Kaczmarzyk. Wśród bogatego repertuaru nie mogło oczywiście zabraknąć nieoficjalnego „hymnu hafciarek” , a więc utworu „A wyszijym, wyszijym Janiczkowi kosziulym …” Wszyscy chętni mogli otrzymać publikację „Wyszywanie krzyżykiem – szkic o archaicznym hafcie i jego twórczyniach” i otrzymać dedykacje od autorek .
Na wernisażu obecni byli : Wójt Gminy Istebna Łucja Michałek, Sołtys Wsi Jaworzynka Paweł Rucki, Sekretarz Gminy Teresa Łaszewska, Radny Gminy Istebna Bartłomiej Jałowiczor, Radna Powiatowa Monika Wałach – Kaczmarzyk, Dyrektor Gminnego Ośrodka Kultury Elżbieta Legierska – Niewiadomska wraz z pracownikami, regionaliści i miłośnicy folkloru, a przede wszystkim hafciarki i ich rodziny, które udostępniły swoje zbiory i czas, dzięki któremu powstała publikacja.
W miłej atmosferze upłynął jeden z takich właśnie wieczorów, podczas których, jak pisze we wstępie do publikacji Małgorzata Kiereś : „Wolne od wielu ciężkich prac w polu, góralki artystki zbierały się w jednej, dużej, góralskiej izbie przy lampie naftowej i haftowały krzyżyczkiem zoniedrza do góralskich koszul, obójki i lymiećki do kabotków, narożniki siatek spuszczowych i rożkowych… ” Kto zaś chce wczytać się dalej w tę historię, powinien obejrzeć wystawę „Haft Krzyżykowy Górali z Beskidu Śląskiego”, którą obejrzeć można w sali nr 2 Gminnego Ośrodka Kultury w Istebnej do 31.12.2018 roku.
Projekt „Dokumentacja i popularyzacja archaicznego haftu krzyżykowego górali śląskich” został dofinansowany ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z programu Kultura Ludowa i Tradycyjna 2018.
Tekst: Barbara Juroszek
Zdjęcia: Karina Czyż
